سال فرهنگ و بايدهاي مديران

بسم الله الرحمن الرحيم

تعريف فرهنگ:
براي فرهنگ بيش از 160تعريف نوشته اند! (نشريه راهبرد ياس، شماره20) بحث زياد روي لفظ ما را از خود فرهنگ غافل مي سازد. شايد قدر مشتركي بين همة مصاديق و امور فرهنگي بتوان يافت، و آن همين رواج يافتگي يا مرسوم بودن است. بنابراين بارزترين ويژگي اي كه مي توان در تعريف فرهنگ اخذ كرد، رواج يافتگي يك امر در جامعه است.

عناصر اصلي فرهنگ چيست؟
1. عقايد و باورها:
آگاهي و جهان بيني مقبول در يك جامعه و گرايش هاي فطري به امور معنوي سالم كه پايگاه اصلي سازندة عقائد ديني به حساب مي آيند منظور است. نه نظر و باور شخصي فرد.
2. نگرش ها:
منظور از نگرش، برداشت، تلقي و قضاوت نهايي يك فرد دربارة يك مفهوم، پديده يا شخص است.
3. علائق و گرايش ها:
تمايلات و علاقه مندي هاي افراد نيز جزء اموري است كه مي تواند به عنوان عناصر كليدي فرهنگ تلقّي شود.
4. رفتارها و آداب شخصي:
نوع رفتارهاي شخصي آدمهاي يك جامعه و آدابي كه نحوة رفتار انسان را در موقعيتهاي مختلف، بروز مي دهد.
5. آيين و رسوم اجتماعي:
منظور آن دسته از آداب اجتماعي است كه چگونگي تعاملات انسان را در مناسبات اجتماعي و زندگي جمعي تعيين مي كند. رسوم مربوط به اظهار غم و شادي، سوگواري ها و اعياد از اهم اين آيين ها به حساب مي آيند.
نمادها مي توانند در تظاهرات و ظهور و بروز هر يك از اين عناصر فوق به كار گرفته شوند و معاني خاص خودشان را القا نمايند.

آيا فرهنگ قابل مديريت است؟
شكل گيري طبيعي فرهنگ يك امر مطلقاً نامطلوب و مضر نيست. برخي اوقات اين حركت طبيعي و خودجوش، موجب شكل گرفتن عناصر ارزشمندي در فرهنگ يك جامعه مي شود كه ناشي از زمينه ها و شرايط مساعد و مباني فرهنگي موجود در جامعه است؛ اما اين بدين معني نيست كه فرهنگ نبايد مديريت شود. مثال: يك انسان اگر به حال خود واگذار شود بيشتر به سمت بديها تمايل پيدا خواهد كرد. اميرالمومنين(ع) مي فرمايند: نفس خود را به پذيرش فضايل مجبور كن؛ زيرا رذيلت ها در نهاد تو سرشته شده است! (غررالحكم2477)
جامعه مثل يك موجود زنده است، اگر به حال خود رها شود دچار آسيبها و ك‍ژي هاي فزاينده اي مي شود كه ديگر با موعظه و نصيحت هم نمي توان آن را سالم سازي كرد.

مديريت فرهنگ با مردم يا مسئولين است؟
دنيا دار تقابلات ماديات(نفسانيات) و معنويات است. هر كدام مي تواند ديگري را به حاشيه براند! شيطان، تمايلات نفساني، هوا و هوسها و حتي قدرت هاي رسانه اي و... مي تواند هم مردم و هم مسئولين را در خواب عميق غفلت فرو برده و حساسيت و دغدغه ي معنوي آنها را از ايشان باز ستاند.
پس هم اراده و عزم مردمي نياز است و هم تدبير به موقع و جهادي مسئولين. قانون گذاري ها، نظامات حقوقي و وضعيت اقتصادي و معيشتي مردم مي توانند ابزاري براي كنترل فرهنگ و اصلاح و رشد آن قرار بگيرند.

براي انجام يك عمليات فرهنگي، از كجا بايد شروع كرد؟
برخي گزاره ها و مولفه هاي فرهنگي بر بعضي ديگر تقدم دارند و در شروع عمليات فرهنگ سازي بايد نسبت به اين تقدم و تأخرها توجه ويژه داشت. نبايد فكر كنيم هر اقدام خوبي در جامعه حتماً نتيجة خوبي هم خواهد داشت. چه بايد كرد؟
به نظر كارشناسان فرهنگي، يك عمليات فرهنگي حتما به پيش زمينه هاي لازم براي تاثير يك عنصر
فرهنگي مثبت دارد. به اين معنا كه مديران فرهنگي بايد ابتدا برخي از نگرش ها و رفتارهايي را در جامعه نهادينه كنند تا سپس بتوان بسياري از امور فرهنگي را اصلاح و يا ايجاد كرد. تا بسترسازي لازم صورت نگيرد، از يك عمليات مثبت و اصلاحي فرهنگي، نتيجه لازم و مفيد را نمي گيريم. و چه بسا با واكنش منفي يا وازدگي مردمي روبرو شويم!

مي توانيد بيشتر توضيح دهيد؟
ببينيد، پيامبر اكرم(ص) مي فرمايند: هيچ سخني مانند اين كلام از انبياء مانند ضرب المثل در ميان مردم باقي نمانده است «اگر حيا نداري ديگر هر كاري مي خواهي انجام بده.» (امالي صدوق، ص510)
از اين حديث نوراني مي فهميم كه اگر حيا را در جامعه به صورت يك معرفت عمومي در آوريم، ديگر نهادينه كردن رفتاري مثل حجاب، براي ما آسانتر خواهد بود. شايد اگر بتوانيم معارف زيربنايي مثل مبارزه با هواي نفس يا صبر در برابر گناه و... به يك ارزش مقبول و فراگير در جامعه تبديل كنيم، بهتر بتوانيم حجاب را نهادينه كنيم. يا مفاهيمي مثل ادب، احترام به والدين و ...

نقش مديران و مسئولان در اين تقويت اين فرهنگ يا معرفت پايه اي، چيست؟
اميرالمومنين(ع) مي فرمايند: مردم بيشتر شبيه و تحت تأثير مديران جامعه هستند تا پدران و مادران خود» (تحف العقول/ 208)
اگر مسئولي در برخورداري از ويژگي هاي اخلاقي خصوصا در مبارزه با نفس، به درجة مطلوبي از خودسازي و ثبات شخصيتي نرسيده باشد ، بعيد است بتواند به درك صحيحي از يك برنامة صحيح فرهنگي برسد و يا در تلاطم هاي فرهنگي اجتماعي تاب مقاومت بياورد و دچار لغزش نشود.
شما نگاه كنيد ببينيد رواج معنويت در جامعه ي بعد از انقلاب57، بيش از هرچيز مرهون منش، رفتار و گفتار حضرت امام(ره) و بزرگاني مثل رهبر انقلاب، مراجع معظم و مديران و اساتيد متعهد جامعه است.
مسئولان بايد اين ارزش (مبارزه با هواي نفس) را عملا در خود و حتي خانواده و فرزندان خود نهادينه و آن را تبديل به يك رفتار عادي و مهم نمايند.

جايگاه قانون گذاري و برنامه ريزي مسئولين در عمليات فرهنگي كجاست؟
در اكثر موارد، رفتار تحميل شده با قانون، اگر هماهنگ با كار فرهنگي نباشد به يك تغيير رفتار پايدار تبديل نمي شود. همانطور كه عرض شد فرهنگ سازي، عموماً نيازمند جا افتادن مباني فكري متناسب با آن و برخورداري افراد جامعه از شخصيت و روحية متناسب با آن فرهنگ است. و اساساً يك فرهنگ پايدار بايد ريشه در فطرت انسان داشته باشد، تا در اثر تغييرات زمانه دستخوش تبديل نشود و عناصر آن در تعارض با يكديگر قرار نگيرند.
فرهنگ بايد موجب دلنشين شدن رفتار و سهولت آن بشود. فرهنگ بايد بتواند سرشار از عقلانيت و عواطف انساني و معنوي باشد. فرهنگ بايد از يك منطق قوي و منسجم برخوردار باشد. فرهنگ بايد حس زيبايي گرايي، آرمان خواهي و انواع احساسات عالي انساني را ارضاء كند. فرهنگ بايد موجب خلاقيت، شكوفايي و بالندگي افراد جامعة خود شود. اين همه آثار از يك سلسله عادات خشك، بي روح و برآمده از اجبار قانون و شرايط تحميلي بر نمي آيد.

يعني ما فرهنگ مداري را ترويج كنيم يا قانون گرايي را؟
احساس آزادي و استقلال افراد در اثر انجام رفتار بر اساس «الزامات فرهنگي» بيش از انجام رفتار در اثر «الزامات قانوني» شكل مي گيرد؛ و كمتر شكننده خواهد بود. در رفتاري كه به خاطر قانون انجام مي گيرد، ممكن است افراد جامعه دچار نوعي دوگانگي شخصيت شوند، به اين معني كه اين رفتارِ قانوني شخصيت خاص خود را مي طلبد و زماني كه افراد جامعه از ترس قانون، و با شخصيت خودشان كه تمايلي به آن رفتار ندارد، آن رفتار را انجام مي دهند، به نوعي دوگانگي شخصيت گرفتار خواهند شد، ولي در رفتار فرهنگي شخصيت افراد به گونه اي شكل مي گيرد كه آن رفتار را انجام دهند، لذا ديگر از دوگانگي شخصيت خبري نخواهد بود.
ضمن آنكه رفتاري كه فرهنگ شده و مورد علاقه عمومي قرار گرفته و در عقيدة عمومي جامعه جايگاهي پيدا كرده، بيشتر توسط خود مردم مراقبت خواهد شد و نگاه و مواظبت آنها بيش از مراقبت مجريان قانون ديگران را به انجام صحيح رفتار وادار خواهد كرد. به اين ترتيب هزينه هاي گزاف و كم ثمر كنترل هاي قانوني كه موجب فربه شدن قوة قضائيه مي شود و ضابطان قانون را به طرق مختلف و بي رويه افزايش
مي دهد، كاهش خواهد يافت. خدانگهدار

تهيه كننده: محمود حقيقي
عضو كميسيون فرهنگي اجتماعي شوراي اسلامي شهر نجف آباد
منبع: سايت بيان معنوي
بهار سال فرهنگ