بسم الله الرحمن الرحیم
صفات مدیران جهادی در نهج البلاغه
در تمام ملت ها و دولت ها نوعی مدیریت و سیاست برای اداره کشور و مردم وجود داشته و دارد گرچه بوجود آمدن بحث مدیریت را بعضی به دوران پدید آمدن کارخانه ها و مجتمع های کارگری و اقتصادی نسبت می دهد اما چگونگی اداره انسانها از زمانهای قدیم خصوصا در هنگام ظهور اسلام مد نظر بوده است، چگونگی اداره افراد خانواده، چگونگی استفاده بهینه از منابع در اختیار، برخورد حاکمان با زیردستان ، چگونگی اداره انسانها در مراکز گوناگون سیاسی ، اقتصادی، نظامی، بهداشتی، همه بر مباحث مدیریت استوار است که اسلام نیز در همه زمینه ها حرف های زیادی برای گفتن دارد گرچه در صدد مقایسه نظریه های مدیریتی نیستیم اما به جهت اینکه سال 1393 از طرف مقام معظم رهبری سال اقتصاد و فرهنگ و مدیریت جهادی نام گذاری شده برآن شدیم تا قطره ای از دریای علم امام علی (ع) را در نهج البلاغه درباره صفات مدیران جهادی بیان کنیم . بعضی از صفات مدیران جهادی به قرار زیر است.
1-خداترس بودن
امام علی (ع) در نامه 26 به کارگزار مالیاتی خود می نویسد « او را به ترس از خدا در اسرار پنهانی و اعمال مخفی سفارش می کنم آنجا که هیچ گواهی غیر از او و نماینده ای جز خدا نیست سفارش می کنم که مبادا در ظاهر خدا را اطاعت و در خلوت نافرمانی کند» .
2- مهربانی با مردم و زیر دستان و ارباب رجوع
امام علی (ع) در نامه 53 به یکی از مدیران سیاسی کشورش مالک اشتر می نویسد: ((مهربانی با مردم را پوشش دل خویش قرار ده و با همه دوست و مهربان باش مبادا هرگز مثل حیوان شکاری باشی که خوردن آنان را غنیمت دانی)). در نامه 27 به محمد ابن ابی بکر می فرماید: « با مردم فروتن باش، نرمخو و مهربان باش، گشاده رو و خندان باش، در نگاه هایت و در نیم نگاه و خیره شدن به مردم به تساوی رفتار کن ».
3- تحمل مشکلات و سعه صدر
درباره سعه صدر امام علی (ع) در حکمت 176 می فرماید: ((آلة الریاسه سعة الصدر)) « بردباری و تحمل سختی ها، ابزار ریاست است ».
4- در مدیریت جهادی و اسلامی خدا محوری و تقوی گرائی اساس کارو زندگی است و همه چیز با معیار تقوی ارزیابی می گردد.
امام علی (ع) در نامه خود به مالک اشتر می فرماید: « او را به ترس از خدا فرمان می دهد و اینکه اطاعت خدا را بر دیگر کارها مقدم دارد و آنچه در کتاب خدا آمده از واجبات و سنت ها را پیروی می کند دستوراتی که جز با پیروی آن رستگار نخواهد شد و جز با شناختن و ضایع کردن آن جنایتکار نخواهد گردید ».
در این دیدگاه امام به لایق ترین و شجاع ترین مدیر اسلامی سفارش می کند که اداره صحیح جامعه اسلامی را تقوی گرائی، عبادت، بندگی، خودسازی و توجه به امدادهای غیبی خداوند سازمان دهد و باور داشته باشد که در اداره جامعه و برخورد با مشکلات تنها نیست و انواع هدایت های الهی او را یاری خواهد رسا ند .
5- رعایت عدل و انصاف
یکی از اصول مدیریت اسلامی رعایت عدالت اجتماعی است که یک مدیر اسلامی باید عدالت را در همه جا رعایت کند امام علی (ع) به مالک اشتر می فرماید: « با خدا و با مردم و با خویشاوندان نزدیک و با افرادی از رعیت خود که آنان را دوست داری انصاف را رعایت کن که اگر چنین نکنی ستم روا داشتی و کسی که به بندگان خدا ستم روا دارد خدا بجای بندگانش دشمن او خواهد بود ».
6- مردم گرایی
یک مدیر اسلامی باید مردم دار و حقوق مردم که اساس جامعه و صاحبان اصل نظام و حکومت هستند را رعایت نماید. امام علی (ع) در دستورالعمل استاندار بصره عبداله بن عباس در نامه 76 نهج البلاغه نوشت : « با مردم به هنگام دیدار در مجالس رسمی و در مقام داوری گشاده رو باش و از خشم به پرهیز، که سبک مغزی به تحریک شیطان است و بدان آنچه تورا به خدا نزدیک می سازد از آتش جهنم دور می کند و آنچه تو را از خدا دور می سازد به آتش جهنم نزدیک می کند ».
7- تواضع و فروتنی
یکی دیگر از اصول مدیریت اسلامی رعایت تواضع و فروتنی با مردم است که این امر ناشی از مبانی اعتقادی فرد مدیر پدید می آید چون احترام به مردم پشتوانه اعتقادی لازم دارد .
امام علی(ع) در نامه 19 به یکی از استاندارانش که در سرزمین غیر اسلامی حکومت می کرد و با مردم آتش پرست در رابطه بود نوشت : « پس از نام خدا و درود، همانا دهقانان مرکز فرمانداریت از خشونت و قساوت و تحقیر کردن مردم و سنگ دلی تو شکایت کردند من درباره آنها اندیشیده ام نه آنان را شایسته نزدیک شدن یافتم زیرا که مشرکند و نه سزاوار قساوت و سنگدلی و بد رفتاری هستند زیرا که با ما هم پیمانند پس در رفتار با آنان نرمی و درستی را به هم آمیز رفتاری تؤام با شدت و نرمش داشته باش اعتدال و میانه روی را در نزدیک کردن یا دور نمودن رعایت کن ».
8- رعایت تساوی و عدالت در رفتار و گفتار
رعایت تساوی و عدالت رفتاری، در گفتار نیز یکی از اصول مدیریت جهادی است نباید بدون معیار اسلامی فردی را بر فرد دیگری ترجیح دهد برای رفع مشکلات همه کوشش کند امام علی (ع) در نامه 27 به استاندار مصر محمد ابن ابی بکر نوشت: « با مردم فروتن باش نرمخو و مهربان باش، گشاده رو و خندان باش ،در نگاه هایت و در نیم نگاه و در خیره شدن با مردم به تساوی رفتار کن تا بزرگان در ستمکاری تو طمع نکنند و ناتوانان در عدالت تو مأیوس نگردند ».
حضرت علی (ع) در نهج البلاغه در نامه های مختلف روش گزینش مدیران را توضیح داده و معیارها را بر اساس تقوی، ایمان، عدالت، امانت داری، ترس از معاد، قدرت و توانایی های لازم، قاطعیت و مسئولیت پذیری معرفی می نماید.
حضرت یوسف که پیشنهاد مدیریت را به پادشاه مصرمطرح می کند به دو اصل اشاره می فرماید :(( قال اجعلنی علی خزائن الارض انی حفیظ علیم ))« مرا برای خزانه داری مملکت واداره کشور منصوب کن زیرا من راههای حفظ و نگهداری را می دانم ».
از نگاه قرآن و نهج البلاغه حکومت پیامبران الهی براساس عدل و قسط و جهان وطنی و رشد و سعادت انسانها بود که قرآن می فرماید: (( لیقوم الناس بالقسط )) پیامبران آمده اند تا عدالت را در مردم استقرار بخشند.
