رد پای چوگان در تاریخ و ادبیات کهن ایران زمین
رودکی نخستین شاعری است که پس از اسلام از چوگان گفتگو میکند و فردوسی نیز فراوان از آن نام میبرد. سعدی، حافظ، ناصرخسرو و مولانا نیز در آثار خود به چوگان اشاره کردهاند. كتاب «كارنامه اردشیر بابكان» كه به زبان پهلوی و در قرن دوم و سوم میلادی نوشته شد، قدیمی ترین اثری است که در آن از واژه چوگان سخن به میان آمده است. بازی چوگان از دوره ساسانی تا اکنون در متون فارسی مطرح بوده است، اما در میان منابع فارسی، قابوس نامه عنصرالمعالی(قرن 5 هجری) و آداب الحرب و الشجاعه اثر فخر مدبر (قرن 7 هجری) بیش از همه در خور توجه هستند. قابوس نامه 44 باب دارد که «عنصرالمعالی» باب نوزدهم قابوس نامه را باب «چوگان زدن» نام نهاده است، «فخر مدبر» نیز برای اسب چوگان مسیری متشکل از مثلث های بدون قاعده و به هم پیوسته ترسیم کرده است.
چوگان در جهان
در آغاز سده نوزدهم میلادی بازی چوگان در زاد بوم خود به فراموشی سپرده شد ولی پویایی سرشتی آن چون سمندر از خاکسترش باز زایاند. انگلیسی هایی که بر هندوستان چیره شده بودند در آن جا بعد از آشنایی با چوگان چنان شیفته اش شدند که به فرا گرفتن آن پرداختند و در سال ١٨۶٢ با گشایش باشگاه چوگان کلکته این بازی به سراسر هند گسترش یافت. پیوند نزدیک میان انگلستان و هندوستان چوگان را به اروپا کشاند و در سال ١٨٧١ نخستین بازی چوگان در انگلستان برگزار شد، در پی این رویداد بود که چوگان به زودی در آمریکای شمالی و جنوبی گسترش یافت اما هندوستان هم چنان کانون جهانی این بازی بشمار می رفت. در سال ١٨٨٠ بازی های جهانی به نام جام وست چستر آغاز و ٩ دوره از آن برگزار گردید و در همین اوان در چهار دوره از بازی های المپیک تابستانی نیز بازی چوگان انجام شد، هم اینک انجام بازی چوگان در بازی های آینده المپیک پیشنهاد شده و در دست بررسی است.
میدان نقش جهان اصفهان، قدیمی ترین میدان چوگان
«تنگ چوگان» در نزدیکی شهرستان کازرون از قدیمی ترین میادین چوگان ایران به شمار می رود، ولی قدیمی ترین آن میدان چوگان «نقش جهان» در شهر اصفهان است که دروازه های سنگی آن در شمال و جنوب میدان نقش جهان خود نمایی می کنند و ابعاد آن سرمشق همه محوطه های چوگان در سراسر جهان شده است و به عنوان بزرگ ترین میدان چوگان ایران در زمان صفویه دارای شهرت جهانی است و قدمت آن به 900 سال می رسد.
جمهوری آذربایجان و تلاش برای ثبت بازی چوگان
آن چه در سال های اخیر، بازی کهن و دیرینه چوگان را که به استناد متقن و روشن تاریخی در سرزمین ایران شکل گرفته است تهدید می کرد، تلاش کشورهایی هم چون آذربایجان برای ثبت آن در تاریخ این کشور بود. درخواست جمهوری آذربایجان برای ثبت بازی چوگان به نام این کشور در شرایطی بود که بازی چوگان در ایران بیش از سه هزار سال سابقه دارد. پرونده ارائه شده از سوی جمهوری آذربایجان با عنوان «چوگان بازی محلی قره باغ» با حضور نمایندگانی از 95 کشور جهان در هتل آبشوران باکو در هشتمین نشست کمیته میراث ناملموس یونسکو در سال 2013 میلادی برابر با آذر ماه 1392 مطرح شد.
تلاش ایران و پیشنهاد برای ثبت پرونده ای چند ملیتی
پرونده تسلیم شده توسط آذربایجان واکنش گسترده ای را در ایران به دنبال داشت، شماری از تشکل های مردمی، اجتماعات محلی، گروه ها و هم چنین حاملان منفرد این عنصر میراثی، مراتب نگرانی عمیق خود را از این موضوع ابراز کرده و موضوع توسط مقامات جمهوری اسلامی ایران بررسی شد. با توجه به تلاش های انجام شده، پیشنهاد ایران به سازمان جهانی علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحدد (یونسکو) ارائه شد، پیشنهادی مبنی بر این که میراث ناملموس نباید به نام یک کشور ثبت شود و به جای تسلیم کردن پرونده به شکل یک پرونده کشوری، با دعوت از کشورهای دیگری که صاحب گونه های سنتی این بازی هستند و با مشارکت این کشورها می توان به تسلیم یک پرونده چند ملیتی مشترک برای ثبت در فهرست معرف میراث فرهنگی ناملموس یونسکو در چرخه ای دیگر اقدام کند.
رد درخواست جمهوری آذربایجان برای ثبت بازی چوگان
درخواست جمهوری آذربایجان برای ثبت بازی چوگان به نام این کشور در هشتمین نشست کمیته میراث ناملموس یونسکو در باکو در سال 2013 برابر با آذرماه 1392 پذیرفته نشد و این کشور تنها توانست بازی محلی قره باغ را به عنوان چوگان آذربایجانی در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ثبت نماید.
ارسال پرونده ثبت جهانی چوگان به یونسکو توسط جمهوری اسلامی ایران
بعد از تلاش های جمهوری اسلامی ایران، پرونده نامزدی ثبت جهانی چوگان با حمایت مسوولین مرتبط با این ورزش و پس از بررسی و تکمیل نهایی از سوی مسوولین، تهیه و پرونده این بازی روز 11 فروردین ماه 1395 به منظور ثبت جهانی به دبیرخانه کمیته میراث ناملموس یونسکو ارسال شد تا بعد از بررسی و ارزیابی، در سال 2017 در کمیته میراث جهانی یونسکو مطرح شود.
به نقل از محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور، تهیه پرونده بازی چوگان همزمان با نامگذاری شورای بین المللی بناها و محوطه های تاریخی( ایکوموس) به مناسبت نام روز جهانی محوطه ها و یادمان ها با عنوان " میراث ورزش" صورت گرفته است که هر ساله هدفی را در قالب عنوان یا شعار برجسته می کند.
مرتضی رضوانفر، مسوول تهیه پرونده چوگان نیز، ضمن اشاره به این که امروزه نقش و فیگورهای بازی چوگان در موتیف های صنایع دستی، نقاشی سنتی مینیاتور، تزئینات معماری و سنگ برجسته ها استفاده می شود و در ادبیات و زبان های ایرانی حضوری گسترده دارد، ثبت چوگان را عاملی برای توجه و آگاهی بیش تر جوامع شهرنشین به ارتباط میان انسان، هنر، طبیعت و حیوانات در جوامع بومی دانست که این تنوعات سبب شده تا در ایران این بازی "شاه بازی ها" نام بگیرد.
انتظار...
تلاش ها ثمر داد و پرونده نامزدی ثبت جهانی چوگان توسط جمهوری اسلامی ایران به یونسکو ارسال شد، حال باید منتظر بود تا ارزیابی ها به پایان برسد و مرکز میراث جهانی یونسکو تصمیم نهایی خود را در اجلاس سال ۲۰۱7 نسبت به جهانی شدن بازی چوگان بنام ایران اعلام کند.
منبع خبر: ایمناهمگام با شهرداری(کانال رسمی شهرداری نجف آباد): https://telegram.me/najafabd
پایگاه خبری شهرداری:news.najafabad.ir
سایت شهرداری:www.najafabad.ir/portal
کانال شهرداری در آپارات: http://www.aparat.com/najafabadm
نقشه نجف آباد:map.najafabad.ir
سامانه ارتباطات مردمی:137
سامانه پیام کوتاه: 30001360