امروز: جمعه, ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ برابر با ۱۹ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۲۹ مارس ۲۰۲۴ میلادی
به مناسبت 3 اردیبهشت روز بزرگداشت شیخ بهایی

گستره آثار شيخ بهايي؛ از فقه و اصول تا رياضيات و نجوم

بهاءالدين، محمدبن حسين عاملي، عالم و دانشمند بزرگ و گرانقدر جهان اسلام، روز هشتم اسفندماه سال 925 (هـ.ش) در منطقه «رودان» جبل عامل، واقع در لبنان امروزي و در روستايي به نام «جباع» متولد شد. وي در 13 سالگي همراه پدرش به ايران آمد. شيخ بهايي در ايران عصر صفوي باليد و در اندک زماني به دليل هوش و فراست ذاتي، پله هاي ترقي را در عرصه علم ودين پيمود. وي از 53 سالگي تا زمان وفاتش، در هشتم شهريور سال 1000 (هـ.ش)، منصب شيخ الاسلامي اصفهان را، در عهد شاه عباس صفوي، بر عهده داشت. شيخ بهايي عالمي جامع و پرکار بود. بيش از صد اثر تأليف شده او نشان مي دهد که شيخ بهايي بر بيشتر علوم دوران خود تسلط کافي داشته است. ويژگي برجسته آثار او، پرداختن به اصل و دوري از حاشيه است. به همين دليل آثارش همواره مورد استقبال طلاب و دانش پژوهان، در دوره هاي پس از او قرار مي گرفته است. وي افزون بر آموزش و تربيت دانشمنداني مانند ملاصدرا، محمدتقي مجلسي و ملامحسن فيض کاشاني؛ چند مدرسه در اصفهان تأسيس کرد و کوشيد با دعوت از دانشمندان بنام براي تدريس در آن ها، بر غناي اين مراکز آموزشي بيفزايد.

تسلط شيخ بهايي بر علوم اسلامي

شيخ بهايي فراگيري دانش را با آموختن علوم اسلامي، به ويژه حديث و تفسير، آغاز کرد . وي تسلطي کم مانند بر احاديث داشت. اين تسلط در کتاب «مشرق الشمسين و اکسيرالسعادتين» و مقدمه مشهور آن، به خوبي قابل مشاهده است. شيخ بهايي در اين اثر که تنها موفق به نگارش مقدمه مفصل و باب طهارت آن شده است، از حدود چهارصد حديث «صحيح» و «حَسَن» براي شرح مسائل استفاده کرده است. شيخ بهايي در کتاب مشهور «جامع عباسي»، که به زبان فارسي نوشته شده و يکي از مشهورترين رساله هاي توضيح المسائل به زبان فارسي است، تا پايان کتاب «صلوة» بيش از هزار حديث را مورد بررسي و استفاده قرار داده است. از ديگر آثار حديثي او مي توان به «الوجيزة في دراية الحديث» اشاره کرد که به عنوان مقدمه کتاب «حبل المتين» نوشته شده است. وي با نگارش کتاب «الفوائد الصمديه» معروف به «صمديه»، اثري دقيق در علم نحو تاليف کرد که تا امروز همچنان يکي از منابع يادگيري اين علم در مدارس علوم ديني محسوب مي شود و شرح هاي بسياري بر آن نوشته شده است. شيخ بهايي به عنوان يک عالم اصولي، کتاب «تهذيب البيان» را در قواعد علم اصول نوشت. اين کتاب با استقبال فراوان دانشمندان روبه رو شد و بعدها بسياري از علما، از جمله شيخ محمدبن علي حرفوشي عاملي (متوفي 1059هـ.ق) و سيدنعمت ا...جزايري(متوفي 1112هـ.ق)، بر آن شرح نوشتند. وي کتاب «زبدة الاصول» را نيز در علم اصول به رشته تحرير درآورده است. از ديگر آثار شيخ بهايي در حوزه علوم ديني مي توان به کتاب «الاربعون حديثا»، مشهور به «اربعين بهايي» اشاره کرد که در آن به شرح و تفسير چهل حديث پرداخته شده است. «مفتاح الفلاح» کتاب ديگري است که شيخ بهايي در آن تفسيري کوتاه از سوره حمد ارائه داده و به اذکار و اعمال شبانه روزي پرداخته است. وي در کتاب «حدائق الصالحين» نيز تفسيري عارفانه و زيبا از دعاهاي صحيفه سجاديه ارائه کرده است. شيخ بهايي در فقه هم آثار فراواني دارد. افزون بر کتاب مشهور «جامع عباسي»، مي توان به کتاب ارزشمند او، «الاثناعشريّات الخمس»، در ابواب مختلف فقه اشاره کرد. شيخ بهايي در اين کتاب احکام مربوط به شش باب طهارت، نماز، زکات، خمس، روزه و حج را با شيوه اي بديع به دوازده بخش تقسيم کرده و شرح داده است.

رياضي دان و منجم بزرگ جهان اسلام

شيخ بهايي در علوم رياضي و نجوم نيز استادي مسلّم بود. علاقه اش به رياضيات آنقدر زياد بود که حتي براي حل مسائل فلسفي نيز از رياضيات استفاده مي کرد. شيخ بهايي رياضيات را، براي پاسخ دادن به مسائل فقهي، به خدمت گرفت. معروف ترين اثر او در رياضيات، کتاب مشهور «خلاصة الحساب» است؛ کتابي مشتمل بر يک دوره حساب مقدماتي و متوسط که تا کنون شرح هاي فراواني بر آن نوشته شده است. شيخ بهايي علاقه خود به رياضيات را در کتاب مشهور «کشکول» نيز پنهان نکرده است. به عنوان نمونه، او در اين کتاب راه حل هايي براي محاسبه جذر اصم و تعيين ارتفاع بنا يا عوارض طبيعي را، بدون استفاده از ابزار اندازه گيري ارائه کرده است. شيخ بهايي در عرصه نجوم هم دانشمندي خبره و منجمي زبردست بود. از آثار مهم او در نجوم مي توان به «تشريح الافلاک» و دو رساله «اسطرلاب» اشاره کرد. «تشريح الافلاک» کتابي مختصر و مفيد در علم نجوم است که بارها به چاپ رسيده است و هنوز نيز مورد استفاده علاقه مندان قرار مي گيرد. از اين کتاب، به دليل کثرت استفاده، نسخه هاي خطي فراواني در کتابخانه هاي جهان اسلام وجود دارد و ظاهراً، پس از کتاب «خلاصة الحساب»، پر استفاده ترين اثر شيخ بهايي است. شيخ بهايي بر اين کتاب حاشيه اي نوشته، که دوبرابر اصل کتاب است. وي در اين حاشيه، مطالب مرتبط با علم نجوم را به شکلي ساده طرح کرده و به تشريح آن ها پرداخته است. شيخ بهايي دو رساله درباره «اسطرلاب» تأليف کرد. يکي از آن ها با عنوان «الصفيحة» يا «الصفحة» به زبان عربي و ديگري با عنوان «تحفه حاتميه» يا «هفتاد باب» به درخواست حاتم بيک اردوبادي(متوفي 1090هـ.ق) به زبان فارسي، نوشته شده است. تأثير شيخ بهايي بر دانش نجوم باعث شد تا سال 2009 ميلادي از سوي يونسکو به نام «شيخ بهايي و نجوم» نام گذاري شود. افزون بر رياضيات و نجوم، شيخ بهايي جغرافي داني توانا بود. وي در کتاب «تضاريس الارض» يا «رسالةفي کروية الارض» به مفهوم کروي بودن زمين پرداخته و دانش مسلمانان را در اين علم به جهانيان عرضه کرده است.

شاعري شيرين سخن

شيخ بهايي شاعري شيرين سخن نيز بود. ظاهراً نخستين کتابي که به شاعري او اشاره کرده، «عرفات العاشقين» (تأليف 1022 تا 1024 هـ.ش) است. کتاب کشکول او نيز سرشار از اشعار نغزي است که در موضوع هاي متنوع سروده شده است. اشعار شيخ بهايي در غزل به سبک فخر الدين عراقي و حافظ، در رباعي به سبک ابوسعيد ابوالخير و خواجه عبدا...انصاري و در مثنوي به سبک مولوي نزديک است. با اين حال مثنوي هاي او از شهرت بيشتري برخوردار است. آثاري مانند نان و حلوا، نان و پنير، طوطي نامه و شير و شکر، در زمره بهترين سروده هاي شيخ بهايي در قالب مثنوي است.

مهندسي توانمند

شيخ بهايي مهندس و معماري قابل بود. آثار و خاطره اين هنر و توانايي او، همچنان در حافظه تاريخي مردم ايران باقي مانده است. از آثار مشهور معماري منتسب به او مي توان به معماري مسجد امام اصفهان، طراحي کاريز نجف آباد(معروف به قنات زرين)، طراحي خيابان در مشهد و ساخت پل خواجو اشاره کرد.

(منبع:روزنامه خراسان مورخ چهارشنبه 1393/02/03 شماره انتشار 18669)


این مطلب چقدر مفید بود ؟
 
دیدگاه

شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید



کد امنیتی
کد جدید

تمام حقوق مادی و معنوی این پایگاه محفوظ و متعلق به شهرداری نجف آباد می باشد , هرگونه کپی و نقل قول از مطالب سايت با ذكر منبع بلامانع است.